Administrativa 

      Vanwege de reis: geen punten, wel enkele rechtzettingen in het vorige verslag stonden enkele fouten in de lijst van deelnemers die actief deelnemen in het netwerk “Sterrenkijken buiten de reguliere kijkavonden”. We noteerden het correcte GSM-nummer van Paul Rackels, zijnde  0498221171. Dirk Schuurmans woont op volgend adres:  Haag 27 te Achel en niet in de Kluizerdijk zoals eerder gepubliceerd.

 

Nationale sterrenkijkdagen 2010.

 Ondanks slecht weer toch groot succes op de nationale sterrenkijkdagen te Achel.

 Op 19 en 20 maart 2010 werden opnieuw de jaarlijkse “nationale sterren­kijk­dagen” georganiseerd. Zoals ieder jaar deed de Achelse sterrenkundige vereniging “Noorderkroon” ook mee en nodigde de bevolking uit om op de sterrenwacht eens een kijkje te komen nemen door de telescoop…

 Vrijdagavond 19h00 was in de sterrenwacht op het domein  “De Bever” alles gereed voor het extra bezoek en omwille van het onvoorspelbare Belgische weer was een eventueel vervangpro­gramma voorbereid. Dit laatste bleek al gauw geen overbodige moeite te zijn geweest, want al was er enkele dagen vooraf een mooie sterrenhemel te bewonderen, op vrijdag 19 maart was de medewerking van de weergo­den spoorloos. Het was zodanig bewolkt dat geen ster, maan of planeet door het dichte wolkendek heen geraakte. De koepel van de sterrenwacht bleef dan ook dicht, de kijker onaangeroerd en noodgedwongen werd een projectiescherm opgesteld.

Jammer voor de grote opkomst van ouders met kinderen uit de basisschool van Achel en hun leerkrachten die het recent behandelde thema over de zon met haar planeten graag hadden afgesloten met een echte waarneming door een professionele telescoop op de sterrenwacht.

Om te voorkomen dat de talrijke bezoekers niet helemaal node­loos waren komen opdagen, werd het vervangprogramma opgestart en kon men de sterrenhemel, zoals hij zonder bewolking op die avond zichtbaar zou zijn geweest, op het scherm bewonderen. Ook de projectie van enkele mooie “deep-sky” objecten wekte indruk en kende veel belangstelling. Met die voorstelling konden we toch enigszins wat invulling geven aan het bezoek van de circa 100 belangstellenden die we – gespreid over de avond – mochten ontvangen.

Er kwamen talrijke vragen van zeer uiteenlopende aard; gaande van de werking van een telescoop tot supernova’s en zwarte gaten. Dit allemaal terwijl de wolken hardnekkig stand hielden en de koepel van de sterrenwacht hopeloos dicht bleef.

Na het bezoek werd iedereen uitgenodigd voor een eventuele tweede poging op zaterdag en kreeg elke geïnteresseerde een eenvoudig zoekblaadje mee om thuis, bij een open hemel, zelf op zoek te gaan en een beetje wegwijs te geraken aan de sterrenhemel.Het weer op zaterdag leek voldoende kans te bieden voor een nieuwe poging. Het was afwisselend bewolkt met opklaringen. Behalve de talrijke wolken waren er regelmatig grote heldere gebieden aan de hemel, waardoor fonkelende sterren en de wassende maansikkel opnieuw een 50-tal bezoekers naar de sterrenwacht lokten.

Om 20h00 werd de telescoop opgesteld, schoof de koepel open en draaide de kijker naar de mooie maansikkel. Ten gevolge van het veranderlijke weer moest er wel met regelmatige onderbrekingen worden gekeken, want telkens opnieuw werd de maan tijdelijk door wolken verduisterd. Bezoekers moesten dan geduldig die overtocht afwachten, maar uiteindelijk kwam toch iedereen aan de beurt om het indrukwekkende oppervlak van de maan, met zijn ontelbare inslagkraters, van op een afstand van bijna 400.000 km door de telescoop te bewonderen. Uit de onderlinge reactie van bezoekers bleek dat het zeker de moeite loonde om hierop te wachten. Vooraleer iedereen de maan in al zijn glorie had kunnen aanschouwen was Mars al tot hoog in het zuiden tussen en achter de wolken door geschoven. De kijker werd op de planeet gericht nadat hij met een zenitprisma was uitgerust (om verticaal te kunnen waarnemen). Eveneens met regelmatige onderbrekingen werd Mars tussen het wolkendek geobserveerd en ook nu moest weer geduldig worden gewacht om onze rode zusterplaneet in het vizier te krijgen en te kunnen onderscheiden van andere sterren.

Het mooie okerkleurige schijfje verschool zich regelmatig achter de onbestendige wolkenmassa’s tot even voor 23h00 de lucht definitief dicht trok. Zelfs enkele korte bliksemflitsen aan de westelijke horizon kondigden aan dat het tijd werd om de koepel en de tweede kijkdag af te sluiten. Ondanks het weer mogen we de nationale sterrenkijkdagen te Achel als geslaagd beschouwen. Ruim 150 mensen brachten een bezoek aan de sterrenwacht waarvan een grote groep op zaterdag gelegenheid had de maan en Mars te bewonderen.

Jan Hermans

 Verslag van de jaarlijkse uitstap Noorderkroon.

Je krijgt wat je verdient….dus, niet abnormaal dat we(zoals bijna altijd) onder een stralende zon vertrokken op onze zoveelste uitstap, op zoek naar meer kennis. Jan had de afgelopen tijd serieuze inspanningen geleverd, teneinde ons weer te verblijden met enkele boeiende thema’s. Voor de uitstap 2010 werd dat een bezoek aan Tongeren, het Gallo-Romeins museum en als afsluiter een bezoek aan het nagelnieuwe Cosmodroom in het Europlanetarium te Genk.

Om  08.45u, na een kwartiertje tevergeefs wachten op een achterblijver, vertrok de bus met 37 deelnemers richting Tongeren. Na een voorspoedige reis doorheen het achterland pikten we aan de gevangenis van Tongeren onze eerste gids op, voor een geleide rondrit in en rond Tongeren. Geografisch gezien had Tongeren een streepje voor; een kruispunt van belangrijke heirbanen, gelegen op een heuvel en aan de voet stroomde de bevaarbare rivier de Jeker, een zijrivier van de Maas. Drie troeven om uit te bouwen. De locatie op een heuvel maakte het voor de Romeinen interessant vanwege het strategische voordeel. Met z’n 28000 inwoners is Tongeren nu een kleine provinciestad,dat was toentertijd anders: Tongeren was ten tijde van de Romeinen een wereldstad, historisch gezien was Tongeren de eerste stad van België  Aan het “arresthuis”, het tegenwoordige jeugdgevangenis lag het startpunt van onze rondrit. Langs het “slachthuis, het Tongerse begijnhof, de brouwerij, het lakengebouw, restanten van poorten in de Middeleeuwse muur, de Moerenpoort, de Leopoldwal, De Maastrichterpoort, de Romeinse muur (het verschil tussen een Romeinse en een Middeleeuwse muur is dat de Romeinse muren geen schietgaten en geen steunberen hebben. Middeleeuwse muren wel!

Aan de rand van de oude stadskern zijn nog imposante overblijfselen bewaard van de 4544 meter lange stadsmuur uit de 2de eeuw. Deze was eertijds ca. 6 m hoog en op regelmatige afstanden versterkt met ronde torens. Aan de buitenzijde werd de muur beschermd door enkele diepe verdedigingsgrachten. Op de plaats van de toegangswegen tot de stad bevonden zich monumentale poorten. Vanaf de Middeleeuwen werd de Romeinse stadsmuur grotendeels afgebroken voor de herbruikbare bouwmaterialen, vandaar dat er nu van deze eens zo indrukwekkende muur nog hoofdzakelijk de muurkern, bestaande uit twee ruwe blokken silex, overblijft. Langs deze muur werd een wandelweg aangelegd, gaande van de Bilzer- tot aan de Luikersteenweg. Dorpjes rond Tongeren zoals “Mulken” en “Lauw” waren ook een onderdeel van onze trip. Droog Haspengouw, open landerijen met z’n 105 kastelen (bijna allemaal bewoond)  en talrijke vierkanthoeven met heel vruchtbare gronden, we zitten niet op zand-, maar op leemgronden. Voor het welzijn en de gezondheidszorg had men de geneeskrachtige Pliniusbro
nnen. Een Tempelierstoren uit de12e eeuw staat nog statig tussen de vruchtbare velden. De Beukenberg, bekend omwille van het Romeinse aquaduct. We  kregen van de gids een uitvoerige uitleg over de werking van de Romeinse waterhuishouding in Tongeren. Ietsje verder een houten triomfboog die de vergankelijkheid van een Romeinse overwinning  aantoonde. Romeinse begraafplaatsen lagen altijd buiten de stadsmuren. Er zijn verschillende begraafplaatsen, buiten de twaalf gekende tumuli, enorme graafheuvels. Rijke landheren, die hun inkomsten uit de landbouw haalden wilden na hun dood begraven worden onder hun vruchtbare gronden, dewelke hun rijkdom verschaften. Een tumulus is een familiegraf en  bied onderdak aan de urnen met de assen van de gecremeerden  en hun grafgiften. Niet te vergeten enkele munten voor Charon, de veerman die de overledene over de Stykx bracht.

 Na de val van het Romeinse rijk kende Tongeren  haar afgang toen de bisschopszetel  naar Maastricht verhuisde. Tongeren werd een spookstad om pas later in de 14e eeuw terug op te bloeien als een handelsstad. Hedendaagse specialiteiten, waaronder “Tongers lof”, beter gekend als waterkers kan je aantreffen aan de oevers en in de overstromingsgebieden van de Jeker. Maretakken, nog iets streekeigen,  is overvloedig te vinden in de populieren die aangeplant werden om de kalkrijke bodem te draineren (180 liter water per dag, per boom). Holle wegen,  relieken van de vroegere karrensporen, geven het landelijke gebied een rustiek karakter, ze doorkruisen het glooiende landschap, met hier en daar enkele  koepelbossen die voor beschutting voor het vee zorgen.

Na onze rondrit was het tijd voor de lunch in de Bazilik, een brasserie  aan de voet van de Basiliek. We genoten van een broodmaal en babbelden intussen even bij over de zaken die we deze voormiddag al te verteren kregen. Na de verpozing was er een uurtje vrij te beschikken in het centrum. Even een wandeling maken voordat de twee gidsen voor het bezoek aan de basiliek en het Gallo-Romeins museum ons oppikten. Men heeft maar liefst 300 jaar gebouwd aan de Gotische basiliek. In het interieur zitten een aantal noemenswaardige religieuze kunstschatten verborgen. De bekendste kustschat is het uit notenhout gesneden beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Tongeren – Oorzaak Onzer Blijdschap, dat dateert van omstreeks 1479. Sinds 1890 wordt dit Mariabeeld meegedragen in een processie die om de 7 jaren uitgaat ter gelegenheid van de Kroningsfeesten.  Het indrukwekkende orgel is van de hand van orgelbouwer Jean-Baptiste Le Picard. Het telt 53 registers en circa 4.000 orgelpijpen. Om dit bijzonder waardevol orgel optimaal te bewaren is de Basiliek voorzien van een vloerverwarming.  Aan de oostzijde wordt het koor van de Basiliek omsloten door een oude, Romaanse kloostergang uit de 12de eeuw. In de muren van deze kloostergang zijn tal van grafstenen ingemetseld. Deze werden uit de kerkvloer verwijderd bij een grote restauratiecampagne in de 19de eeuw.  Onder de vloer van de Basiliek zijn merkwaardige stenen restanten gevonden van het oudste gebedshuis in het Romeinse Belgica, waarschijnlijk ook de Romeinse kathedraal van Bisschop St Servasius, Episcopus Tungrorum (ca 350). Na de rondleiding van een half uurtje in de basiliek was het tijd om het Gallo-Romeins museum te betreden.

 Op de plaats waar ooit een luxueuze Romeinse villa stond, bevindt zich nu het Gallo-Romeins museum. “Hoe leefden de eerste bewoners in onze streken?”, “Hoe waren de Romeinen en de Galliërs gekleed?”, “Hoe werden de Franken begraven?”, … Op deze en vele andere intrigerende vragen biedt het Gallo-Romeins museum een antwoord en dit in een specifiek architectonisch kader waarin heden en verleden hecht met elkaar verbonden zijn. De vele archeologische objecten die in het museum tentoongesteld worden, geven je een overzicht van de prehistorie tot en met de Merovingische periode in onze gebieden. Keizer Augustus verdeelde de provincie Gallia Belgica in districten, waarbij Atuatuca Tungrorum de hoofdstad van het Civitas Tungrorum werd. Dit gebied lag in het vroegere gebied van de Eburonen. Nadat de Eburonen waren verdreven woonden hier de Tungri; mogelijk waren dit nazaten van de Eburonen, maar het kan ook een Germaanse stam geweest zijn. Kort voor het begin van onze jaartelling werd in Atuatuca Tungrorum een Romeins legerkamp gebouwd. De plaats was strategisch goed gelegen aan de belangrijke Romeinse heerweg van Keulen (Colonia Claudia Ara Agrippinensium) naar Boulogne-sur-Mer (Gesoriacum). Er kwamen al snel burgers wonen in de nabijheid van het Tongerse kamp, vooral handelaars en ambachtslui. Ze vestigden zich ten zuidwesten van de legerplaats en waar ze een burgernederzetting stichtten (canabae). De burgernederzetting ontwikkelde zich volgens een regelmatig stratennet (het schaakbordpatroon) met een losse bebouwing van houten huizen. Mede dankzij de vruchtbaarheid van Haspengouw en de strategische ligging groeide Atuatuca Tungrorum uit tot een bloeiende Gallo-Romeinse nederzetting. Weldra werd er een administratief centrum en garnizoensplaats gevestigd. Atuatuca Tungrorum was verantwoordelijk voor de bevoorrading van legerkampen aan de Rijn als Xanten (Castra Vetera) en Nijmegen (Noviomagus).

De stad werd zwaar beschadigd door plunderingen en een grote brand tijdens de Bataafse opstand in 70. De stad werd weer opgebouwd met verharde straten, openbare gebouwen en een aquaduct dat naar de stad voerde vanuit de Kertsborn, een bron in Widooie. Het is mogelijk dat het aquaduct water van verder weg via Widooie naar Tongeren voerde (het 20 km verderop gelegen Rukkelingen-Loon wordt genoemd), maar daarvoor zijn nog geen bewijzen gevonden. De woningbouw werd meer en meer in steen uitgevoerd. In het noordwesten werd op één van de hoogste punten van de stad op de plaats van een ouder heiligdom een tempelcomplex gebouwd. In de 2e eeuw werd een 4,5 kilometer lange Romeinse muur om de stad gebouwd: de grootste omwalling die de stad ooit zou krijgen. Ook werden een handels- en rechtsgebouw (basilica) en een officiële graanopslagplaats gebouwd. Rond deze tijd begon men de stad Municipium Tungrorum te noemen. Tijdens deze bloeiperiode was de stad in oppervlakte groter dan Keulen.Waarschijnlijk heeft Tungrorum nooit veel meer dan 5000 inwoners gehad, vergelijkbaar met Noviomagus (Nijmegen). Hiermee was Tungrorum de grootste stad op het grondgebied van het huidige België, maar had het toch veel minder inwoners had dan steden als Trier (Augusta Treverorum) en Reims (Durocortorum), die in de Romeinse tijd 20 tot 30.000 inwoners hadden. Rond de stad ontstonden grote landbouwbedrijven (villae rusticae). Tussen 235 en 275 werden de de landbouwbedrijven grotendeels verwoest door plunderende Germaanse stammen, maar onder keizer Diocletianus werd de rust opnieuw hersteld. Tongeren werd deel van de nieuwe verdedigingslinie tegen de Germanen langs de heerweg Keulen – Boulogne-sur-Mer (Gesoriacum) en er werd een contingent soldaten gestationeerd. In 313 erkende keizer Constantijn de Grote in het Edict van Milaan het christendom, waarna de godsdienst zich onbelemmerd kon verspreiden. Het bisdom Tongeren werd de oudste bisschopszetel in de Nederlanden (in de 8e eeuw werd de zetel verplaatst naar Luik).

Rond 350 volgden nieuwe Germaanse invallen en de Romeinen besloten hun aandacht naar het beter verdedigbare Maastricht te verschuiven. Municipium Tungrorum werd minder welvarend, en ook het bevolkingsaantal nam af. In de 4e eeuw werd de muur ingekort en omsloot deze enkel nog het hoger gelegen stadsdeel. In deze periode werd de stad vereerd met een bezoek van keizer Julianus Apostata. Van de omwalling uit deze periode is enkel nog de Romeinse Toren op het Vrijthof bewaard gebleven, terwijl van de muur uit de 2e eeuw nog verschillende stukken overeind staan. In december 406 staken de Germanen massaal de bevroren Rijn over en werden grote delen van het noordelijke Romeinse Rijk onder de voet gelopen. De heerschappij van de Romeinen in deze streken kwam hiermee voorgoed ten einde.

I
n 57 v. Chr. veroverde de Romeinse veldheer Julius Caesar het gebied van het huidige Noord-Frankrijk, België en Zuid-Nederland, het Gallia Belgica. In Atuatuca, een vesting van de Eburonen, werd een Romeins kampement aangelegd. Ambiorix en Catuvolcus, twee koningen van de Eburonen, kwamen in 54 v. Chr. in opstand tegen de Romeinen. Met een list wisten de Eburonen de Romeinen uit Atuatuca te lokken: het 14e legioen en een cavelerie-eenheid van 200 man werden enkele mijlen buiten Atuatuca in een keteldal in een hinderlaag gelokt en vrijwel volledig uitgeroeid. Caesar stuurde daarop negen legioenen naar Belgica. Na een langdurige strijd werden de opstandige stammen afgeslacht of van hun grondgebied verdreven. Catuvolcus pleegde zelfmoord en Ambiorix vluchtte de Rijn over naar de Germanen

 Na ons bezoek aan het GRM verzamelden we aan de bus voor de verplaatsing naar het Europlanetarium om een voorstelling van het nagelnieuwe Cosmodrome bij te wonen.. Na de groepsfoto en de verwelkoming door Guido Gubbels van het Europlanetarium werden we overgedragen aan ons “oud-lid” Roel Kwanten, die tijdens ons bezoek voor het eerst de Cosmodrome zou bemannen. Roel toonde eerst enkele trailers om ons de mogelijkheden van de nieuwe installatie te tonen. Na deze demonstratie was het tijd voor de eigenlijke voorstelling. Het was een digitale reis doorheen de ruimte. We zagen de voorstelling “Wonders of the Universe”, formidabel mooie beelden van alle objecten die je kan tegenkomen als je op verplaatsing bent in de ruimte. Men had bij het begin van de voorstelling de lat al hoog gelegd, verwachtingen waren hoog gespannen en ……ja, inderdaad…. als je bedenkt dat een planetarium tegenwoordig niets meer is dan 2 projectors en wat die allemaal kunnen, ’t is indrukwekkend. Na het bezoek aan het planetarium was er nog even tijd om onder de koepel te vertoeven. Roel Kwanten deed ons de uitleg van de kijker, de koepel, en dies meer. Intussen werd het tijd om de gastheren te bedanken voor hun welgewaardeerde inspanningen (proficiat Roel, ’t was zeer goed!!) en naar de bus te gaan voor de laatste etappe van onze uitstap: de inwendige mens terug op sterkte brengen in de LunchGarden te Genk.  Tijdens de terugreis naar Achel werd Jan Hermans nog getrakteerd  op een daverend applaus. Welverdiend, want het was weer tot in de puntjes verzorgd!  Tot  volgend jaar!

Vers van de pers:

–  Britse wetenschappers hebben de jongste planeet ooit ontdekt. Hij is ‘pas’ 35 miljoen jaar oud, aldus de universiteit van het Engelse Hertfordshire donderdag. De tot nu toe bekendste jongste planeet is 105 miljoen jaar oud. Het nieuwe jonkie is BD+20 1790b gedoopt. Het bevindt zich op een afstand van 83 lichtjaren van de aarde en is vijf keer zo groot als Jupiter.

–  Amerikaanse sterrenkundige hebben voor het eerst een duidelijk bewijs gevonden voor het bestaan van een dubbele quasar in een tweetal sterrenstelsels die in botsing zijn. Quasars zijn extreem heldere kernen die sommige sterrenstelsels vertonen.  Ze ontstaan doordat het super zware zwarte gat in het centrum van zo’n stelsel veel materie uit de omgeving naar zich toe trekt. Door de wrijving wordt de omgeving enorm heet. Samensmeltingen van sterrenstelsels worden gezien als een belangrijke oorzaak van het op gang komen van de materiestroom naar zo’n zwart gat.    Bron: www.europlanetarium.com.       (Beide artikels zijn onder de aandacht gebracht door Job Beeren.)

Kwartaalagenda:

 Mei  2010    

              

Studiebijeenkomst:  14 mei  verbroedering Aquila Lommel

                                 Spreker & onderwerp:  Deep Impact & Rozetta  door LBe.

 

                Kijkavond: 28 mei  deepsky

             Wanneer:    21.30u aanvang   

                 Kijker te gebruiken:  Cassegrain aan de voet van de sterrenwacht.

 

Juni 2010       

 

Studiebijeenkomst:      25 juni 2010 u om 20.15 u Joy

                                    Sterrenbeelden herkennen met behulp van projectie. 

                                    Door de groep.

                                                                 

          Kijkavond : zonnewaarneming.

          Wanneer:  :   12  – 6 -2010    om  16.00u  op de sterrenwacht

          Kijker te gebruiken: lenzenkijker projectie

Agenda NVWS Eindhoven: 2010

22 April 2010: NVWS Eindhoven: “Sterrenkunde op La Palma” Prof. Dr. R.F. Peletier  RUGGroningen

De lezingen worden voortaan gehouden in het atrium van het Augustinianum te Eindhoven gelegen aan de Wassenhovestraat 26

De winter is bijna voorbij…..de echt goed donkere nachten, jammer genoeg ook. Toch nog even snel wat sfeerbeeldjes van die donkere nachten……

 

 

 

Zoals jullie hebben vernomen gaan we eind deze maand ( 27-03-2010) op reis. Jan Hermans heeft, zoals meerdere jaren in het verleden, weer een prachtige dag voor ons uitgestippeld. Tegen de tijd dat je dit leest heb je waarschijnlijk al een persoonlijke uitnodiging ontvangen en misschien ben je al ingeschreven voor deze activiteit. Jan wist een paar vernieuwde zaken te combineren. Het recent vernieuwde Gallo-Romeins museum in Tongeren en het vernieuwde Europlanetarium. Betreffende het Europlanetarium: de vernieuwing is heel recent. We zullen bij de eersten zijn die het kunnen meemaken! We kijken er naar uit. Heb je nog niet ingeschreven? Neem eens contact op met Jan Hermans, misschien zijn er nog plaatsen vrij. Ten zeerste aan te bevelen!!!

Tot dan…      Het bestuur

    ! ! ! Uitnodiging !!!

 Op 19 en 20 maart 2010 verzamelen we tegen 20.00 uur aan de sterrenwacht. Op de agenda staan de Nationale sterrenkijkdagen. We hebben onze sterrenwacht opgegeven bij de VVS, twee dagen toegankelijk voor iedereen. We richten de kijkers op Mars, die nu heel gunstig staat. Natuurlijk zullen de grote publiekstrekkers allemaal aan bod komen. Er staat een heel fraaie maansikkel, Saturnus zal zichtbaar zijn (later op de avond) en natuurlijk…..de grote Orionnevel en vele andere objecten zijn probleemloos zichtbaar. Voor ieder wat wils!!

 Aangezien we alle registers open getrokken hebben, qua publiciteit, verwachten we een grote opkomst (zelfs bij slecht weer!!). In deze optiek verwachten we een mooie opkomst van onze leden, het zal meer dan nodig zijn. Ieder die wil kan helpen de mensen op te vangen, onder de koepel, maar ook op het bordes van de sterrenwacht, zal een aangename aanvulling zijn op de bezetting die we nu al hebben. We denken dan voornamelijk aan het helpen wegwijs maken tussen de sterrenbeelden. Intussen….blijf  reclame maken voor deze activiteit!!!!Tot kijk…  Het bestuur

 Verslag van de bijeenkomst van 5 februari 2010.

•~     Administrativa :

Het verslag werd goedgekeurd, na de opmerking dat er een fout zat in de laatste regel van blz 4: ” Is de kortste nadering en zal de baansnelheid van de aarde het snelst zijn. Later op haar baan om de zon, verder in de seizoenen, zal deze baansnelheid sneller zijn. (Uitleg Berke.)”. De gemaakte typefout was dat de baansnelheid TRAGER is in plaats van sneller. Berke had het juist, de notulist zat er naast. Dank aan de oplettende lezers!

•·       Op 5 maart geeft Noorderkroon, naar jaarlijkse gewoonte, weer een les “inleidende sterrenkunde” aan de 5^e klassers van de Robbert te Hamont en dezelfde dag animatie bij een avondwandeling op de basisschool te Hamont-Lo (zie verslagen elders in dit blaadje).

•·       Netwerk-kijken is opgestart: we hebben al mooie reeks deelnemers. Heb je ook interesse: geef je naam en GSM-nummer op aan het secretariaat. Elders in dit blaadje kan je de lijst van deelnemers vinden.

•·       Onze penningmeester laat weten dat we nu al 29 inschrijvingen (jaarlijkse uitstap) binnen hebben.  Haast is geboden!!!

Netwerk SMS-kijkavond

We hebben dit initiatief in het leven geroepen als tegengewicht voor het  vele slechte weer dat zich voordoet tijdens onze geprogrammeerde kijkavonden. In een poging om toch iedereen te kunnen laten meegenieten van een individuele actie, tijdens een gunstige heldere nacht, bedacht het bestuur de SMS-service. Wat bedoelen we hiermee?  We hebben nu al een 7-tal mensen die zich gegroepeerd hebben. Ze kennen van elkaar het GSM-nummer (je kan in je GSM een groep aanmaken) en adres. Als iemand van de deelnemers  tijd en goesting heeft in een individuele actie (Sterrenkijken, fotograferen, meteoren kijken, noem maar op…) dan stuurt hij (of zij) een SMS-je naar de groep met de vermelding van activiteit en plaats. De ontvangers die (vrijblijvend) wensen deel te nemen weten dan wat en waar te zijn.

Open agenda

 1.     Witte dwergen?

2.     Mars en trilling?

3.     Botsende stelsels in een uitdijend heelal?

4.     Hoe raar is kleur?

 Antwoord op vraag 1: Hier komen we tijdens het volgende kwartaal op terug in de vorm van een volledige uiteenzetting over planetaire nevels. We weten dat de hoofdspeler een witte dwerg is. Vandaar de beslissing en nu even niet op in te gaan.

Antwoord op vraag twee:  Dirk stelde afgelopen week vast dat hij tijdens een Marswaarneming meer bewegingstrilling (kijker) leek te ervaren dan bij een waarneming aan een nevel. Het antwoord op deze vraag is dat beide waarnemingen evenveel trillingen ervaren. Trillingen in je beeld kunnen afkomstig zijn van vele factoren: een zuchtje wind, vibraties van voorbij rijdend verkeer, het kan zelfs in je opstelling zitten. Ze hebben allen één zelfde kenmerk:  ze verstoren de rust van je beeld. Elk optisch systeem heeft last van trillingen. De kunst is om deze zo snel als mogelijk te dempen. Nu de stelling: Waarom lijkt de trilling bij een Marswaarneming heftiger dan een waarneming aan een nevel?  Uit het voorgaande weten we dat de trilling bij beide waarnemingen even erg is. Bij de Marswaarneming zal de trilling geaccentueerd worden door de messcherpe omlijning van de planeet. Een nevel, daarentegen, mist deze scherpe omlijning en heeft een omfloerste overgang in de ruimte. Met andere woorden: je ziet eigenlijk geen”rand”. Er is geen harde referentie van licht naar donker en daarom “lijkt” de trilling minder erg. Lambert liet weten dat tijdens bepaalde (lichtzwakke) waarnemingen een beetje “selfmade”-trilling de waarneming kan bevoordelen.

Antwoord op vraag drie: Op de vraag hoe kunnen sterrenstelsels botsen met elkaar terwijl we weten dat het heelal uitdijt? Als je de uitdijing heel nuchter bekijkt lijkt dit theoretisch onmogelijk. Hoe kan het dan zijn dat stelsels botsen? Donkere materie, fluctuaties in zwaartekracht en aantrekkingskracht maken dat er, ondanks de uitdijing van de ruimte, toch nog interactie is tussen de stelsels in de onmiddellijke nabijheid.

 Antwoord op vraag 4: Heel raar (en relatief)!!! Het debat begon met de echte kleur van de zon: na lang zoeken kwamen we uit op zuiver wit in plaats van geel. Het gele licht dat we zien is de interpretatie van de som van de resterende lichtstralen (frequenties) die we zien als onze atmosfeer het blauwe licht  er uit gefilterd heeft (vandaar onze blauwe lucht!). Elke astronaut weet je te vertellen dat de zon sneeuwwit van kleur is.  Wat met de kleur van Mars of de regenboog. Die laatste is ook een raar gegeven, want geen massa, geen schaduw…….bestaat een regenboog eigenlijk wel? En die kleuren…..is het rode licht van Mars wel rood, bestaan er echt rode reuzen?  Bedenk dat we hier met onze voeten op aarde staan en dat het licht dat we zien een filtering heeft ondergaan door onze atmosfeer. Zelfs de beelden van de Hubble Space Telescope (bevindt zich in de hoogste regionen van onze atmosfeer -dus nog niet in de ruimte) hebben in bepaalde mate te lijden van atmosfeer. Als we bijvoorbeeld zouden reizen naar de Orionn
evel (met z’n schitterende kleuren), zouden we merken dat, bij aankomst, de kleuren verschoven zijn naar grijs en uiteindelijk vervagen als de nevel oplost voor onze ogen. Weg kleuren…..Kleur, een heel relatief begrip!

De aanwezigen kregen allen een opdracht: denk tegen volgende bijeenkomst eens na over het begrip “temperatuur”. Net als kleur valt hier ook veel over te zeggen. We zullen dit punt op de open agenda van de maand april zetten (maart = uitstap).

Het hoofdthema van de avond, de bewegingen van de maan, werd gebracht door Job Beeren en Jan Hermans. Beide heren brachten het onderwerp op een hoger niveau door zich niet enkel te beperken tot de vele bewegingen. Het werd presentatie met beelden van verduisteringen, verschillende grootheden van de maan, het interieur, het ontstaan, maanden, libraties, e.d.

 

De bewegingen van de maan

Job begon zijn deel van de uiteenzetting met het tonen van diverse afbeeldingen van de maan. Verschillende fases, gedeeltelijk verduisterde en totaal verduisterde maan, om dan uit te komen bij de eerste slide die enkele theorieën betreffende het  ontstaan van onze  maan.  Het inslaan van een vreemd object, het uitbreken van eigen materiaal door deze inslag en de vorming van de maan. Een andere theorie: Van Westrenen en zijn collega prof. Rob de Meijer, gaan uit van het feit, dat de maan uit de aarde gevormd is door toedoen van een op hol geslagen natuurlijke kernreactor diep in de aardmantel. Dit in tegenstelling tot de gangbare theorie, dat de maan ontstaan is  uit brokstukken van een gigantische botsing tussen de aarde en een “planeet”. Vervolgens kwamen de grootheden van de maan aan bod. Job nam even de tijd om ze te overlopen.

De maan laat altijd dezelfde zijde aan de aarde zien. Soms wordt per abuis gedacht dat de maan niet om haar as draait. Wanneer dit het geval zou zijn  zal de baan om de aarde verlopen. In dit geval zal dan altijd dezelfde zijde door de zon worden beschenen . Doch, de maan draait wel zeker om haar as en doet  dat precies in dezelfde tijd om de aarde te ronden, dat heet gebonden rotatie. Wanneer de maan zich tussen de zon en aarde bevind kan de zon beschenen kant niet worden waargenomen en is het nieuwe Maan. Na 7,4 dagen is het eerste kwartier. Wordt de gehele, naar ons gekeerde zijde, verlicht dan is het Volle maan. Eenmaal 22,1 dagen later komt de maan in zijn laatste Kwartier. Precies na 29,5 dagen is het wederom nieuwe maan en kunnen we ze wederom niet waarnemen. Job toonde in een versneld tempo de verschillende maanfasen.

 Het albedo, een maat voor het weerkaatsingvermogen. Een spiegel kaatst meer licht terug dan bijvoorbeeld een stuk zwart  papier, het albedo van een spiegel is daarom ook veel hoger dan zwart papier. Het albedo ligt altijd tussen de 0 en 1. Niets teruggekaatst is 0, alles teruggekaatst is 1. Beide komen dus in de natuur niet voor. De maan heeft een albedo van 0,07, dat wil zeggen dat de maan 7/100 ofwel 7% van het licht dat op de maan valt  weer terug kaatst. Mercurius heeft een laag albedo en betekent dat de oppervlakte heel donker is. De planeet Venus heeft door haar wolkendek juist een heel hoog albedo. Dit kaatst een heel groot deel van het licht terug. Job gaf in een opsomming  alle albedo’s van onze planeten. Het asgrauw lichtschijnsel van de maan leunt aan dit gegeven. Net voor of na nieuwe maan ,als deze nog een dunne sikkel is, is het asgrauwe licht goed te zien wanneer het licht van de zon wordt teruggekaatst (voornamelijk door de wolken van de aarde) en dan vervolgens weer door de maan naar de aarde wordt teruggestrooid. Soms is het asgrauwe licht zo sterk dat er details op de donkere zijde van maan zichtbaar worden zoals  hier de verschillende maren.

De volgende slides behandelden de maansverduistering. Aan de hand van verhelderde tekeningen toonde Job de verschillende aspecten van zowel zons- als maansverduisteringen. Welke voorwaarden ingevuld moeten worden om een totale verduistering te bekomen. Een fraaie kaart van de verduistering van 1999 bracht ons even terug in de stemming van weleer. Duidelijk was te zien dat je best zo kort mogelijk op de centrale lijn kan gaan zitten, wil je optimaal genieten van een totale verduistering. Na het gedeelte van de verduisteringen presenteerde Job enkele beelden met de vraag om eens even een paar gebieden op de maan te identificeren. We hebben nog heel wat werk voor de boeg. Na deze vaststelling werd er even aandacht besteedt aan het interieur van de maan om vervolgens uit te komen bij de Lunakhods, de eerste (Russische) “voertuigen” op de maan. Van daar was het een kleine stap naar de Apollomissies. Een opsomming van alle landingsplaatsen met een beetje uitleg werden door Job geduid . In het jaar 1969 op 21 juli om 3 uur 56 minuten en 15 seconden zette Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan. Enkele sfeerbeelden van de Maanrover, de maanomgeving en de  beroemde “eerste voetstap” gingen voor aan de boodschap dat de maan op dit moment het doel is van vele landen.  India stuurt onbemande missie naar de maan, China laat zich niet onbekend, Japan is actief en ook Europa heeft plannen met de maan.   Met deze afsluiter gaf Job het woord aan Jan Hermans die naadloos de draad oppikte met zijn kant van het verhaal:        

                        Diverse bewegingen van de maan rond de aarde, deel twee

 De aarde beweegt in 1 jaar rond de zon en intussen draait de maan rond de aarde. De tijd die verloopt tussen twee opeenvolgende conjuncties (rechte lijn) van de maan ten opzichte van eenzelfde ster, is de siderische periode of siderische maand. Ze is gelijk aan een volledige omwenteling van de maan om de aarde en duurt 27 dagen en 8 uur. Maar tijdens die siderische maand verplaatst zich de aarde (samen met de maan) verder op haar jaarlijkse baan rond de zon. Om nu van op de aarde de maan opnieuw in dezelfde stand ten opzichte van de zon te kunnen zien, moet de maan nog iets meer dan twee dagen op haar baan om de aarde opschuiven. Dit noemt men de synodische maand en die duurt dan ook 29 dagen en 12 uur. Dit is de tijd tussen volle maan en de volgende volle maan. De synodische maand is wel licht variabel t.g.v. de wetten van Keppler.

Door de aardrotatie zien we dat de maan zich dagelijks van oost, over zuid naar west om de aarde verplaatst. Gezien ze echter zelf om de aarde draait in 27,3 dagen, legt ze 360°/27,3 of 13°11’12” per dag af in tegenwijzerzin. Dus maansopgang, culminatie en ondergang zullen dagelijks gemiddeld ongeveer 52.8 minuten later plaatshebben of m.a.w. de maan komt dagelijks 52,8 minuten later op. De maan maakt een elliptische baan rond de aarde. Hierdoor is de afstand tot de aarde niet altijd dezelfde. Door het verschil in afstand is de diameter van de maan ook variabel. Bij de dichtste afstand (perigeum) is de maan groter dan bij de verste afstand (apogeum). De maanbaan draait, in tegenstelling tot de meeste manen bij andere planeten, niet in het evenaarsvlak van de planeet, maar maakt een hoek van 5°09′ met het vlak van de ecliptica. Soms bevindt de maan zich boven en later weer onder het eclipticavlak. Omdat de baan van de maan een hoek maakt van 5°09′ met de aardbaan, kan een verduistering alleen maar plaatsvinden als de maan in de snijlijn van beide vlakken komt en zodoende één rechte lijn vormt met aarde en zon. Als de maan de schaduwkegel van de aarde mist, wat meestal voorkomt, is het bij oppositie gewoon volle maan.

Een anomalistische periode wordt steeds gemeten ten opzichte van de apsiden. Net zoals dat het
geval is voor de planeten, verschuift de apsidenlijn van de maan langzaam ten gevolge van allerlei gravitationele storingen die op de maanbaan inwerken. De apsidenlijn loopt voorwaarts, d.w.z. in dezelfde zin als de zon en de maan, zodat de anomalistische maand iets langer duurt dan de siderische, namelijk ongeveer 27.554551 dagen. Een tropische periode wordt steeds gemeten ten opzichte van het lentepunt. Het lentepunt is het snijpunt van de schijnbare zonnebaan (ecliptica) door de hemelevenaar (verlengde van de evenaar in de ruimte) en geldt als het nulpunt van het hemelcoördinatenstelsel. De tropische omloopstijd van de maan, tropische maand genoemd, verschilt nauwelijks van de siderische maand, omdat de verschuiving van het lentepunt een gevolg is van de precessie (tolbeweging) die 26000 jaar duurt. De tropische maand is daardoor verder van weinig betekenis. De draconitische periode (knopenmaand) is de tijdsduur tussen 2 opeenvolgende klimmende knopen. Ten gevolge van de aantrekkingskracht van de zon, loopt de knopenlijn van de maanbaan terug, d.w.z. in tegengestelde zin als zon en maan. De teruglopende beweging van de knopenlijn bedraagt ongeveer 19° per jaar. Door de tegemoetkomende knopen, duurt de draconitische maand slechts 27.2 dagen, ongeveer 2.5 uur korter dan de siderische maand.

Optische libratie

We kennen libratie in de lengte en in de breedte.

• ü In de lengte. De rotatietijd van de maan om haar eigen as is altijd hetzelfde en duurt 27 dagen en 8 uur. De snelheid waarmee de maan om de aarde draait is echter niet constant. Deze snelheid is het grootst wanneer de maan het dichtst bij de aarde staat (perigeum), en het kleinst wanneer de maan haar grootste afstand tot de aarde bereikt (apogeum). Hierdoor lopen rotatie en omloop in de loop van een maand een beetje uit de maat. Daardoor zijn éénmaal de oostelijke en éénmaal de westelijke randgebieden van de maanrand enigszins naar de aarde gekeerd. Dit noemen we libratie in de lengte. We kunnen hierdoor iets meer dan de helft van de maan zien.
• ü In de breedte: Net zoals bij de aarde valt het evenaarsvlak niet samen met het eclipticavlak. Het evenaarsvlak van de maan maakt een hoek van 1°32’33” met de ecliptica. Daarnaast maakt het vlak van de maanbaan nog een hoek met de ecliptica (5°09′). De maanevenaar maakt dus een hoek van 1°32′ + 5°09′ = 6°41′ met het baanvlak van de maan en hierdoor worden de polen van de maan afwisselend naar de aarde gericht. Een vergelijkbare situatie geeft op aarde (=23°27′) aanleiding tot de seizoenen. Door libratie in lengte en breedte kunnen we in totaal 59% van het maanoppervlak zien vanaf de aarde.

 Fysische libratie

De hierboven beschreven libraties zijn optische effecten. De maan ‘schommelt’ niet echt.  Toch bestaat er een echte ‘schommeling’ van de maan: de fysische libratie. Het is een onregelmatigheid in de rotatie van de maan veroorzaakt door de zwaartekracht van de aarde. De diameter van de maan, gericht naar de aarde is iets groter dan de gemiddelde diameter.  De fysische libratie is echter veel kleiner dan de optische en bedraagt maximum 2′ in lengte en 3′ in breedte.

 Invloed van de maan op de aarde

Hoewel de massa van de maan veel kleiner is dan die van de zon, is haar getijdenkracht op de aarde toch groter. Dat komt omdat ze zich veel dichter bij onze planeet bevindt. Door de vloeibare vorm kan de watermassa de aantrekking van de maan blijven volgen. In de richting van de meridiaan waar de aarde naar de maan is gekeerd, is er hoogtij omdat de aantrekkingskracht daar het grootst is. Aan de tegenoverliggende meridiaan, die 180° verder ligt, is het eveneens hoogtij omdat daar de aantrekkingskracht het kleinst is en het water ‘achterblijft’. Het hoogtij aan deze kant komt wel minder hoog dan aan de kant waar de maan staat. Zes uur later is dezelfde plaats op aarde 90° verder gedraaid en ontstaat op die plaats laagtij, omdat het water van daar wordt weggetrokken naar de twee plaatsen waar er hoogtij is. 180° verder dan hoogtij, aan de tegenoverliggende meridiaan, is het eveneens hoogtij omdat daar de aantrekkingskracht het kleinst is en het water ‘achterblijft’. Het hoogtij aan deze kant komt minder hoog dan aan de kant waar de maan staat. Zes uur later is dezelfde plaats op aarde 90° gedraaid en krijgt die plaats laagtij, omdat het water daar weggetrokken wordt naar de twee plaatsen waar er hoogtij is. Bij eerste en laatste kwartier werken beide aantrekkingskrachten elkaar tegen, zodat een doodtij ontstaat. Het getijdenverschil wordt ook beïnvloed door de aantrekkingskracht van de zon. Bij volle en nieuwe maan wordt de aantrekkingskracht van de maan versterkt, zodat springtij voorkomt.Bij eerste en laatste kwartier werken beide aantrekkingskrachten elkaar tegen, zodat een doodtij ontstaat. Havens zoals Antwerpen, die wat dieper landinwaarts liggen hebben twee nadelen door de getijden.

•  Grote schepen kunnen alleen bij hoogwater binnenvaren.
•  In de riviermonding wordt het afstromende water geremd door de tegenovergestelde kracht van de vloed. Daardoor bezinkt het puin dat door de rivier wordt meegebracht. Er moet voortdurend gebaggerd worden om de riviermonding bevaarbaar te houden.

 Getijden kunnen ook als energiebron gebruikt worden. Op de Rance in Bretagne hebben de Fransen een getijdencentrale gebouwd. Zij benutten hier het getijdenverschil van 13 m tussen eb en vloed om via turbines elektriciteit te produceren.

Jan Hermans

Beide heren werden uitvoerig bedankt voor hun verhelderende uitleg.

 Wetenwaardigheid:

Wordt Ariane-5 de Europees ruimteprinses?

De Amerikaanse president heeft in zijn bezuinigingsplan 2010 diverse ruimtevaartprojecten stopgezet. Mogelijk wordt dit een zegen voor de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Binnenkort brengt de 50ste Ariane 5-raket weer twee satellieten in een baan om de aarde. Ariane-5 is het succesnummer van de Europese ruimtevaart, maar er zijn wel kapers op de kust. China, India en Rusland gaan proberen een deel van de commerciële satellietlanceringen in te pikken. Daarom wil de Franse president dat de Europese ruimtevaartorganisatie ESA nu al gaat werken aan een vernieuwde Europese draagraket. Europa lanceert meestal vanaf de basis te Kourou. Die ligt ter hoogte van de evenaar in Frans Guyana. Met de Ariane worden de meeste commerciële satellieten gelanceerd (bijna50%) De lancering van een satelliet met de Ariane kost ca 150 miljoen Euro, terwijl de Ariane V, bij het verlaten van de fabriekspoort, 115 miljoen Euro heeft gekost. De lancering met een Russische protonraket is echter 10% goedkoper…

 ESA

ESA staat voor: “European Space Agency” of Europees ruimtevaart agentschap. Het is in 1975 opgericht om niet afhankelijk te blijven van de Verenigde Staten. België behoort, samen met Duitsland, Frankrijk, Denemarken, Engeland, Italië, Nederland, Zweden Zwitserland en Spanje tot de 10 eerste leden van de organisatie. ESA telt 18 leden. 95% Van het ruimtevaartbudget van België gaat naar ESA. Hiermee levert België de vijfde grootste bi
jdrage met 5,72% van het totale budget. Ariane, genoemd naar de Griekse mythologische figuur Ariadne, is intussen al aan zijn vijfde generatie raketten toe. De eerste Ariane lancering gebeurde op 24 december 1979 van op de basis te Kourou, maar vanaf 1988 maakte de ESA al gebruik van de Ariane-4 raket. ESA had telkens weer een betere raket nodig om de concurrentie voor te blijven. Er werden ontwerpen gemaakt voor een sterkere raket die zwaardere objecten in de ruimte kon brengen. In 1996 was het ontwerp voor de nieuwe raket klaar, de Ariane-5 (ook wel Ariane V genoemd). De eerste Ariane-5 maakte een testvlucht in 1997, maar explodeerde al na 37 seconden door een fout in de software. Op 30 oktober 1997 en 21 oktober 1998 gingen twee testvluchten goed en werd de Ariane-5 in gebruik genomen. Er zijn verschillende types Ariane-5; elk geschikt voor een andere taak. De raket is ook zo ontworpen dat hij gemakkelijk verbeterd kan worden. Er worden nu plannen gemaakt waardoor de raket een gewicht van 12 ton kan lanceren en daarmee de sterkste raket ter wereld is.

Ariane-5 Generic

De Generic was de eerste Ariane-5 raket. Hij is 52 meter hoog, heeft een diameter van 5,4 meter, kan 6 ton lanceren en weegt op het lanceerplatform 745 ton. De Ariane-5 is een drietrapsraket. De eerste trap bestaat uit twee vaste brandstofraketten. De tweede trap is het onderste gedeelte van de hoofdraket, en de derde trap het bovenste deel. De twee vaste brandstofraketten zorgen, met elke 238 ton vaste brandstof, voor 90% van de energie die nodig is voor de lancering. De andere 10% neemt de hoofdmotor voor zijn rekening. Nadat de raketten zijn opgebrand vallen ze af en neemt de hoofdmotor, Vulcain genaamd, het werk over. De Vulcain werd op 40 verschillende locaties door heel Europa ontworpen en gebouwd. Alleen de bouw van een Vulcain motor zorgt al voor een kwart van de kosten van elke Ariane-5 raket. Tien minuten na de lancering is de raket buiten de atmosfeer en valt het onderste deel van de raket naar beneden. De tweede motor, de Eastus, ontbrandt dan en zorgt dat de raket genoeg snelheid krijgt om in een baan om de aarde te blijven. Als deze snelheid bereikt is wordt de satelliet vrijgelaten.

Ariane 5 ECA

Dit is de sterkere versie van de Ariane-5 Generic raket. De Ariane-5 ECA kan 4 ton meer aan gewicht de ruimte in schieten, 10 ton in totaal dus. De raket kan meer gewicht op tillen door toepassing van de nieuwe Vulcain -2 motor. Deze is een stuk sterker dan de Vulcain- 1. Als brandstof wordt 130 ton zuurstof en 26 ton waterstof meegenomen. De raket is zo verbeterd dat hij nu twee satellieten van 5 ton tegelijk de ruimte in kan schieten. Hierdoor zijn de kosten per satelliet beduidend lager en is het dus veel aantrekkelijker om een satelliet te lanceren met behulp van de Ariane 5 ECA raket. De ECA is ook vier meter hoger dan de originele Ariane-5. Verschillende gebouwen zijn aangepast vanwege de grootte van de raket. Zo is het lanceerplatform vier meter hoger gemaakt. De Ariane-5 ECA heeft 3 belangrijke troeven:

• Ze kan als enige 2 satellieten tegelijk lanceren.
• Ze heeft een groet betrouwbaarheid (96% geslaagde lanceringen)
• Heeft nu al 35 succesvolle lanceringen na elkaar uitgevoerd

 De nieuwe generatie:

Er wordt momenteel gewerkt aan een zesde versie van de Ariane. Hiermee moeten dan satellieten van 12 ton i.p.v. 10 ton in de ruimte worden gebracht. Versie 6 zal daarvoor worden uitgerust met een nieuwe motor voor de laatste trap. De eerste vlucht hiermee wordt voorzien voor 2017.

Bijdrage door Jan Hermans

Kwartaalagenda:

Het eerste kwartaal is bijna voorbij. Nog even wachten op de bestuursvergadering en dan zal de nieuwe kwartaalagenda gepubliceerd worden. Gebruik, zoals altijd,  het internet om als eerste ons programma te zien.   http://noorderkroon-achel.skynetblogs.be/

Verslag van kijkavond 19 februari 2010.

Op de agenda een maankijkavond die vanwege het slechte weer vervangen werd door een tweede inventarisatieronde in ons archief.  Nadien hebben we tijdens een extra vergadering onze gedachten eens laten gaan over onze huisvestiging na de renovatiewerkzaamheden van het Michielshof te Achel.

Noorderkroon op de Robbert en op de Basisschool te Hamont-Lo

Lambert gaf, naar jaarlijkse gewoonte weer een les inleidende sterrenkunde aan de 5^e klassers van de Robbert te Hamont. Dezelfde dag, maar dan ’s avonds zorgden Jan Hermans en Lambert Beliën voor een vervangende activiteit op de basisschool te Hamont-Lo. De laatstgenoemde activiteit viel ook letterlijk in het water, maar werd toch aangegrepen om publiciteit te maken voor de komende sterrenkijkdagen. We schatten de bezoekers op meer dan 200 personen, jong en oud! We hadden op 5 maart  een totaal van 300 mensen die een beetje meer licht in het duister ervaren hebben!!!

Dit jaar zullen we op vrijdag 19 en zaterdag 20 maart 2010 (vanaf20.00u) weer onze deuren openen. Beide dagen staat onze sterrenwacht ter beschikkking van iedereen die wel eens door een sterrenkijker wil kijken. Onze mensen zullen de bezoekers met raad en daad bijstaan en daar waar mogelijk al hun vragen beantwoorden

Leden: Let wel even op! Om de maand Maart niet al te zwaar te belasten hebben we de geplande kijkavond van 12 maart geschrapt. We gan al onze energie bundelen in het correct opvangen van het publiek. We hopen op jullie aanwezigheid!   Tot dan.

 

! ! ! Uitnodiging !!!

 

 Beste vrienden,

                          We zijn al aangekomen in de tweede maand van 2010. We gaan deze maand inzetten met een uiteenzetting over onze naaste buur, de maan. Jan Hermans en Job Beeren gaan alle bewegingen van de maan eens grondig in de verf zetten voor ons.  Zoals jullie weten heeft het bestuur al serieuze inspanningen geleverd die moesten leiden naar een avondje maan-kijken. Tot nu toe lukte het niet, vanwege redenen ons allen bekend! Laat ons allen  deze kans te baat nemen en eens luisteren naar de uiteenzetting van bovengenoemde heren, (volgens geruchten die rondgaan zal het de moeite zijn) zodat we,  moest het eens lukken met die maan-kijkavond, we allen, gesterkt met een dosis kennis over de materie, weten wat we zien en wat we nooit zullen kunnen zien. De activiteit zal aanvangen  om 20.15u in zaal Joy van het PC Michielshof en wel  op vrijdag 5 februari 2010. Hartelijk welkom aan allen!! 

    ! ! ! Uitnodiging !!!

Op 19 februari 2010 verzamelen we tegen 20.00 uur aan de sterrenwacht. We gaan aan de slag met de refractor, die we richten op…jawel…..de maan!!!! Een heel goede reden om ook aanwezig te zijn op de eerstgenoemde activiteit. Wat kunnen we  (als het weer meezit, natuurlijk!) beloven?  Wel…als het aan ons ligt, een onvergetelijke kijkavond met tal van “sightings” die je nooit eerder zag. We bestuderen verschillende topografische curiositeiten op de maan en daar zijn er genoeg van. Wat dacht je van het trio Theophilus, Cyrillus & Catherina? Heel markante kraters die we eens goed gaan bekijken. Koepelbergen, breuklijnen, depressies, heuse bergen, lavavlakten……allemaal te zien. Jan en Job zullen een extra gelegenheid hebben om hun uiteenzetting van 5 februari te visualiseren aan de hand van de waarnemingen. Het zal leerrijk en boeiend worden. Zorg voor warme kleding  en vooral…wees welkom!!!!

Verslag van de bijeenkomst van 22 januari 2010

• Administrativa 

 Het verslag werd zonder op- of aanmerkingen goedgekeurd.

Op vrijdag 8 januari hebben we de start gemaakt van het archiveren van onze kelderruimte. Elke kijkavond die in het water valt zullen we voortaan opvullen met archiveringswerken in de kelder.

 Reis Noorderkroon in het voorjaar 2010 werd door Jan uitvoerig toegelicht. Er is maar één bus voorzien en als die vol is……..is het te laat!!!! Schrijf tijdig in en maak samen je met vrienden een onvergetelijke uitstap in ons eigen land! Eén dezer dagen zal iedereen een persoonlijke uitnodiging in zijn of haar brievenbus vinden.

 Voor de officiële aanvang van de bijeenkomst toonde Lambert een reeks “onmogelijke” foto’s. Elders in dit blaadje kan je meer uitleg vinden over de manier waarop de opnames tot stand kwamen.

 

•Open agenda

•1.Oerknal

•2.Korte dagen

 Franky bracht een foto van de oerknal met zich mee: Vraag is: hoe weet men hoe de oerknal er uit zou moeten zien. Tweede vraag : lijkt de rode rand op de foto zwakker te worden als je de foto verder van je af houdt?  Als antwoord op de eerste vraag wisten we te vertellen dat, als je een afbeelding van de bigbang ziet, je moet realiseren dat dit artistieke impressies zijn. Hoe visualiseer je een gebeurtenis die plaatsvond in het niets? Er was immers nog geen ruimte. We weten dat je enkel kan terugrekenen. Zichtbaar zal het nooit worden om de simpele reden dat pas 300.000 jaren na de bigbang het eerste licht zichtbaar werd. Dit is het tijdperk van de eerste recombinatie. We kennen allemaal de bekende schematische tunnelweergave van de vorming van ons heelal. We weten ook allemaal dat de uitvinder van deze theorie een Belg was, nl. George Lemaitre. Het was de Brit Fred Hoyle die de stelling van de Leuvense priester belachelijk maakte door ze “the Bigbang”, de grote knal, te noemen. Het is een jammerlijk feit dat men heden ten dage, in elke discussie   over de bigbang enkel spreekt over Fred Hoyle en een heel zeldzame keer over George Lemaitre. Als gevolg van een ingezonden lezersbrief van Lambert Beliën heeft het Amerikaanse magazine “Astronomy” in 2009 een uitgebreid artikel geschreven over George Lemaitre. Ere wie ere toekomt!!!

De tweede vraag was het snelst te beantwoorden: het verschijnen en het verdwijnen van de rode ring op de foto heeft alles te maken met een optische illusie. Hoe komt het dat het lengen van de dagen in het begin van het jaar trager gaat dan later in het jaar? in de winter staat de zon het kortst bij de aarde. Op 21 dec. Is de kortste nadering en zal de baansnelheid van de aarde het snelst zijn. Later op haar baan om de zon, verder in de seizoenen, zal deze baansnelheid sneller zijn (Uitleg Berke).

(Uitleg Jan): Perkenwet van Kepler: zelfde tijd per oppervlakte geeft een snellere doorgang tijdens de winter. Stand van de aardas is ook van belang: we draaien sneller ten opzichte van de eigen  rotatie. We moeten dan nog een beetje doordraaien!!! Dit maakt dat we trager “lengen”  in het begin van het jaar.( De perkenwet: Als een planeet in dezelfde tijd van A naar B en van C naar D gaat, zijn de gearceerde oppervlakten even groot.) De discussie werd verder uitgebouwd met een  korte uitleg over tijdzones, die naadloos overging in het gedachte-experiment ” Hoe laat is het op de Noordpool?” en klokken, door de eeuwen heen.

Het hoofdthema van de avond, “Infraroodsterrenkunde”, is zoals we weten het stokpaardje van Jan Hermans, die zo goed was deze materie voor ons te presenteren. Aan de hand van een Powerpointpresentatie bracht Jan het onderstaande relaas:

Wat is Infra Rood?

IR is een deel van het elektromagnetisch spectrum dat zich naast het zichtbaar bevindt en straalt met langere golflengte dan zichtbaar licht. Het was omstreeks 1800 dat William Herschell het zonlicht in verschillende kleuren bestudeerde met behulp van een prisma. Naast het rode licht plaatste hij een thermometer en stelde vast dat de temperatuur opliep. IR wordt dan ook warmtestraling genoemd, maar de vraag is: kunnen we in de koude ruimte van het heelal iets verwachten van warmtestraling? Ja! want beneden 0°C is er nog altijd warmtestraling. Bij 0°C is de temperatuur gelijk aan 273,15°Kelvin. 0°K is het absolute nulpunt. Hier vind geen energieovergang meer plaats.

Wat is nu eigenlijk een golflengte? Voorgesteld door de Griekse letter λ is  golflengte de afstand van de ene golftop tot de volgende golftop en de frequentie (uitgedrukt in hertz) is het aantal golftoppen dat per seconde voorkomt. De golflengte * de frequentie = de lichtsnelheid  (λ*f =C)Belangrijk is ook dat straling met korte golflengte krachtiger is dan straling met een lange golflengte.

Zwarte lichaamsstraler:Verwarmen we een zwart lichaam (dat niets weerkaatst) dan absorbeert dit alle straling en wordt door de opgenomen energie warmer. Een voorwerp dat een verhoogde temperatuur heeft straalt energie uit naar gebieden met een lagere temperatuur (denk maar aan een kachel). De golflengte is altijd in verhouding tot de temperatuur. Wordt de temperatuur lager dan neemt de golflengte dus toe. Dat zien we in de emissiekromme van een zwarte straler.

Hoe ontstaat straling? Hi
ervoor moeten we eerst naar de opbouw van materie kijken. We zien dat deze bestaat uit atomen die op hun beurt vertegenwoordigd worden door elektronen, protonen en neutronen. De elektronen hebben een negatieve lading, de protonen een positieve en de neutronen zijn neutraal. Rutherford vond dat >99% van het atoom lege ruimte is…  Niels Bohr stelde een atoommodel voor waarbij de elektronen met enorme snelheid rond de kern tollen in diverse schillen.

Wanneer elektronen in een hoger  energieniveau terecht komen dan willen die eigenlijk naar hun grondtoestand terug, maar ze kunnen dit alleen als ze de energie, waarmee ze in die toestand geraakten, kunnen afgeven. Dit doen ze door, in diverse golflengtegebieden, straling uit te zenden.

Het zichtbaar licht zendt straling in tussen  400 nm  en 780 nm; gaande van violet naar diep rood.  Het golflengtegebied van IR wordt ook opgedeeld in verschillende gebieden. Veelal wordt het golflengtegebied van 780 nm tot 10 micrometer aangeduid met nabij-infrarood, van 10 tot 30 µm met middel-infrarood, van 30 µm tot 300 µm met ver-infrarood en van 300 µm tot 1 mm met sub-millimetergebied. Infrarood betekent ‘onder het rood’, omdat de frequentie van infraroodstraling iets lager ligt dan die van het rood.

Soorten: We kennen twee soorten straling: thermische en niet thermische straling. Thermisch kennen we van het voorbeeld van de brandende kachel die haar warmte uitstraalt naar de koudere omgeving. Niet thermische straling ontstaat als elektronen langs magnetische veldlijnen in een spiraalvormige beweging versnellen en hierbij worden “opgeladen”. Dit wordt synchrotronstraling genoemd en kent een zeer breed spectrum. (ook poollicht wordt op die manier veroorzaakt als deeltjes langs de veldlijnen van het aards magnetisch veld binnenvallen.) We kennen emissie- en absorptiespectra. Emissie: Verhit men gas onder lage druk (vb natrium) dan zend dit straling uit en ontstaat een emissiespectrum. Absorptie:  Zenden we wit licht door eenzelfde koud gas dan ontstaat een absorptiespectrum. We zien dan een continue achtergrond met donkere lijnen, juist op de plekken waar we anders  emissielijnen vinden.

Temperatuur: Behalve licht zendt onze zon ook in ander golflengten uit. Het grootste deel van de emissie gebeurt in het zichtbaar licht, maar ook in het IR, in het UV en in het Röntgengebied wordt straling uitgezonden. De atmosfeer houdt  veel van die niet zichtbare straling tegen. Met IR straling kunnen we ook temperaturen bepalen. Met behulp van de “verschuivingswet van Wien” kunnen we uit de golflengte ook de temperatuur bepalen want de max golflengte vermenigvuldigd met de temperatuur is altijd constant. Dit noemt men de constante van Wien         (λ max. * T = constant= 2,9 *10^-3 mK.)

Spelbreker: De atmosfeer is bij het meten van IR uit de ruimte een grote spelbreker. Slechts in enkele smalle “vensters” ( lees specifieke golflengten) wordt IR alleen maar tot op vrij grote hoogte doorgelaten. Pas rond 1970 was de ontwikkeling van de creogene techniek (diepkoeltechniek) zover dat het mogelijk werd apparatuur voor IR meting te gebruiken en op grote hoogte metingen uit te voeren aan boord van ballonnen. Toen die techniek snel verbeterde  werd in 1983 de eerste IR satelliet IRAS in gebruik genomen.

In contourkaarten werden gebieden zichtbaar waar materie in dezelfde golflengte straalt. Hiermee kregen de astronomen een beeld van de omvang van eerder onbekende gebieden en van de processen die hier plaatsvinden of achtersteken. Met IRAS, en later met de steeds verder verbeterde opvolgers, kwam op vrij korte termijn enorm veel informatie vrij over diverse objecten, gaande van planeten tot deepsky-objecten. Bij planeetonderzoek in IR werd o.a. duidelijk dat Jupiter ook veel energie uitstraalt in het IR gebied en kan worden bewezen dat de planeet meeer energie uitstraalt dan ze van de zon ontvangt. Ook het verschil in straling ter hoogte van de banden en de zones op het oppervlak is in IR beelden duidelijk te onderscheiden. Ze heeft dus een eigen interne energiebron. Ook van gebieden waar zich veel stof en gas bevindt kreeg men met IR een beter beeld. Eerder ongekende materie zendt soms enorm veel straling uit in eerder onmeetbare golflengten. Er was een voorbeeld van het absorptiespectrum van een koolstofster waar duidelijk de ster kon worden onderscheiden van een er omheen draaiende stofschil. Zelfs de elementen die oorzaak zijn van emissie uit de stofschil kunnen m.b.v. die golflengten worden geanalyseerd. Op een beeld van het zodiakaal licht, dat veroorzaakt wordt door stof dat zich in de eclipticavlak bevindt, waren op een contourkaart duidelijk drie erg dichte stofbanden te zien.

Bij komeetonderzoek in deze golflengten geven de komeetstaarten hun geheimen prijs en als we over een visueel beeld van het sterrenbeeld Orion een IR beeld projecteren wordt duidelijk waar warmtestraling aanwezig is en waar niet. Met enkele IR-beelden van “koude” moleculaire wolken in de ruimte, planetaire nevels, M 45 en het IR-beeld van een ver melkwegstelsel sloten we deze voordracht af.

                                                                                                                                    Jan Hermans

•Wetenwaardigheid:

Een ijsberg met een lengte van negentien kilometer is op weg naar het zuiden van Australië.

Wetenschappers hebben het over een gebeurtenis die in de voorbije honderd jaar niet meer is voorgekomen. De ijsplaat, die tien jaar geleden afbrak in Antarctica, heeft een oppervlakte van 140 vierkante kilometer. Toch was het brok ijs ooit nog groter, want onderweg brak ie in twee delen. Ook is er al heel wat ijs gesmolten. De ijsplaat zou zich, d.d. 09-12-09, op 1700 kilometer ten zuiden van de kust van Australië bevinden.

                                                                  Ingezonden artikel door Jan Hermans.

Het wonderlijke van onze atmosfeer 

De afgelopen 100 jaar is het op onze aarde gemiddeld bijna 1 graad Celcius warmer geworden. Wetenschappers verwachten dat het, tegen het einde van deze eeuw, wel 2 graden of meer warmer worden. Het is ook ooit veel kouder geweest. We weten dat er ooit ijstijden zijn geweest met gemiddeld lagere temperaturen dan nu. Het klimaat heeft dus wel ooit eerder variaties gekend, maar de verandering gebeurde toen niet aan het huidige tempo; dat ging veel langzamer. De oorzaak waarom het nu op relatief korte termijn gebeurt, wordt toegewezen aan de ingreep van de mens die massaal steenkool en aardolie verbruikt en enorme gebieden bos kapt en afbrandt. Fijn zou je denken, hoe warmer, hoe meer en langer zomer en meer mooi weer, maar dat is mooi mis, want een warmer klimaat betekent oo
k dat ijsbergen afsmelten, dat daardoor de zeespiegel stijgt en dat belangrijke diersoorten systematisch zullen verdwijnen en het natuurlijk evenwicht verstoord geraakt.

 Weer en klimaat.

Het weer is een uiting van het klimaat van dag tot dag (vandaag regen, morgen zonneschijn). Het klimaat daarentegen is het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Er zijn ook verschillende klimaatsoorten op aarde. Wij leven hier in België in een gematigd zeeklimaat. Verder van zee verandert dit in een landklimaat. Wij kennen daarbij vier seizoenen: lente, zomer, herfst en winter t.g.v. onze positie op aarde. Op andere plaatsen op aarde kent men soms maar twee seizoenen; een regen en een droog seizoen. Dit alles is een gevolg van onze atmosfeer. De atmosfeer is een mengeling van gassen die als een deken rond de aarde ligt. Ons klimaat speelt zich af in de onderste lagen van de atmosfeer. Zonder de atmosfeer zou er op aarde geen leven mogelijk zijn. Denk maar aan de zuurstof die we nodig hebben om te ademen. Maar de atmosfeer heeft nog meer belangrijke functies. Ze houdt de zeer schadelijke en levensdodende ultraviolette stralen van de zon tegen. De voornaamste gassen in de atmosfeer zijn zuurstof, stikstof argon en koolstofdioxide. Ze zijn verdeeld over verschillende lagen. Sommige gassen uit de atmosfeer kunnen het zonlicht “vangen”. net zoals het glas van een serre de warmte van het zonlicht vasthoudt. Het zijn voornamelijk waterstof, koolstofdioxide, stikstofdioxide en methaan. Zonder deze gassen zou de warmte van de zon terug naar de ruimte gaan en zou het op aarde berenkoud zijn.: -18°C.

 Van waar komen die gassen?

Vulkanen spuwen lava, zwavel en koolstofdioxide uit.  Bossen hebben koolstofdioxide nodig om te groeien en zetten deze om in zuurstof. s’ Nachts geven ze een klein deel terug af aan de atmosfeer. Bij het massaal afbranden van bossen, zoals in Brazilië, Afrika en Indonesië, komt veel koolstofdioxide in de lucht. Het verwarmen van huizen en fabrieken met steenkool, aardgas en aardolie veroorzaakt ook veel koolstofdioxide. Ruim 30% van de opgenomen warmte van de zon wordt teruggekaatst naar de ruimte, de rest wordt geabsorbeerd door de atmosfeer, de oceanen en de aarde zelf.

 Te veel is te veel

Als er te veel broeikasgassen, zoals koolstofdioxide en methaan in de atmosfeer aanwezig zijn, stijgt de temperatuur op de aarde omdat er minder wordt teruggekaatst naar de ruimte. Het hele klimaat dreigt dan te veranderen, de gemiddelde temperatuur zal stijgen met als gevolg dat de eeuwenlange evenwichtstoestand in de war geraakt met alle gevolgen van dien…

                                                                  Ingezonden artikel door Jan Hermans.

Digitale Fotografie.

Zij die frequent op onze website zitten hebben de oproep al gelezen. Probeer eens om oude (of zelfs nieuwe) opnames die je maakte van sterrenhemels te combineren met andere opnames. Je kan, als je er een beetje tijd insteekt tot heel verrassende resultaten komen. Met andere woorden…wees eens creatief met fotografie! Nu kan je natuurlijk stellen; “ja…composities sturen…dat zijn geen echte opnames, hé?”. Het weerwoord hierop is dat je, mits inachthouding van bepaalde spelregels, onmogelijke opnames kunt realiseren. Wat bedoelen we hiermee? Je wil bijvoorbeeld eens een mooie foto maken van bijvoorbeeld een molen, afgezet tegen een schitterende sterrenhemel (zie voorbeeld in dit blaadje). Je gaat met veel overtuiging met je camera op locatie en je merkt al snel dat klemtoonbelichting en strooilicht van allerlei oorsprong maken dat je voor een onmogelijke opdracht komt te staan. Je hebt meer dan genoeg licht om de molen op papier te zetten, maar je krijgt er geen enkele ster bij, want die verzuipt in het licht. Gedaan met het sfeerbeeld dat je voor ogen had. Of niet?

Ben je creatief en wil je, ondanks alles, toch een dergelijke opname realiseren? Enkele tips: ga overdag naar de molen, fotografeer die zodanig dat er een stralend heldere hemel op de achtergrond staat.  Een volgende stap is dat je een opname maakt van de sterrenhemel met dezelfde lens. Kwestie van de juiste verhoudingen aan te houden (je kan hier ook mee spelen!) Je hebt nu twee verschillende opnames die we gaan combineren. Met behulp van een degelijk fotobewerkingsprogramma (ik werk met Corel Paint Shop Pro Photo X2) ga je de achtergrond van de opname van de molen wissen. Er zijn handige tools om dit te bereiken in je fotobewerkingsprogramma. Een kwestie van oefenen en proberen. Als je eenmaal de foto van de molen zodanig ontdaan hebt van storende elementen en achtergrond (stralende hemel, in dit geval), ga je de beide opnames samenvoegen. Je gebruikt de afbeelding van de “gestripte” molen als nieuwe laag en “plakt” deze op de sterrenhemel. Nu moet je nog enkele dingen doen: ten eerste doe je aan randvervaging om een soepele en zuivere overgang te verkrijgen. Vervolgens ga je een goede schikking (compositie) zoeken. De belangrijkste stap gaat nu komen: zorg dat de kleurdiepte van elke laag overeenkomt. Met andere woorden: een daglicht-heldere molen, afgezet tegen een donkere sterrenhemel is niet realisitisch. Bewerk,  met behulp van kleurtoondiepte en verzadiging, de tonen om beide opnames zo natuurgetrouw als mogelijk te benaderen. Heb je inspiratie nodig? Kijk eens op onze website voor meerdere voorbeelden aan de hand van opnames gemaakt en gecombineerd door Beliën Lambert. Let wel: als je opnames van anderen gaat gebruiken, denk dan even aan auteursrechten! Het leukste (en eerlijkste)  is en blijft werken met je eigen opnames.

Proberen maar!!!!                                                                   LBe                                                                                            

Agenda NVWS Eindhoven: 2010

 

18 februari 2010: NVWS Eindhoven: “Waarnemingshorizon, kunnen we alles waarnemen?” Prof. Dr. John Heise  SRON Utrecht.

19 Maart 2010: NVWS Eindhoven: “Kreutz kometen” door Prof. Dr. R.F. Strom   ASTRON  Dwingeloo

22 April 2010: NVWS Eindhoven: “Sterrenkunde op La Palma” Prof. Dr. R.F. Peletier  RUGGroningen

De lezingen worden voortaan gehouden in het atrium van het Augustinianum te Eindhoven gelegen aan de Wassenhovestraat 26

 Denk er aan………Ambiorix verwacht je !!!!  

 Schrijf tijdig in voor onze jaarlijkse uitstap en geniet samen met ons van een mooie dag, vol van nieuwe impressies (vernieuwd Gall
o-Romeins museum en als primeur het Cosmodrome te Genk).  Tal van professionele gidsen staan die dag klaar om ons in te wijden in hetgeen ze te bieden hebben!   Een gepersonaliseerde uitnodiging is onderweg of reeds in je bezit. We hopen op je deelname, tot dan!!!

Verslag van de bijeenkomst van 18 december 2009

Administrativa

 • Er waren geen opmerkingen betreffende het vorige verslag.

• Milou Van Baelen liet middels een mailtje weten dat ze op 3 december 2009 om 23.05u een zeer  heldere vallende ster heeft gezien. Ze vermoedde een Geminide, welke ze beschreef als een kleine vuurbol. Heeft iemand anders deze (of andere heldere Geminiden) gezien? We horen het graag.

• Op 18 december hield Stella Videns (Hechtel) een academische zitting en organiseerde een tentoonstelling rond de sterrenkundige pater Jozef Dreesen. Noorderkroon heeft de tentoonstelling bezocht.

• Het bestuur wil de leden enquêteren. Vraag is of er interesse is om de maandelijkse studievergadering te zien verschuiven van vrijdag- naar zaterdagavond. Laat het bestuur uw mening weten.

• Bewolkte sterrenkijkdag? Geen erg…we gaan tijdens elke verwaterde kijkavond deze “verloren” tijd opvullen met het archiveren van onze verslagen, brochures, tijdschriften, en dergelijke. Onze archiefruimte kan je vinden in de kelders van de Joy. Alle hulp is welkom.

• De Nacht van de Duisternis zal doorgaan op 16-10-2010. We zullen, net als vorige jaren mede-inrichter zijn.

• Nogmaals een oproep om diversiteit in de maandblaadjes en op de website te krijgen. Bezorg uw bijdrage, al dan niet voorzien van afbeeldingen aan het secretariaat.

• We bekijken of we terug een bel- of SMS-service opgestart kunnen krijgen als iemand, buiten de geplande kijkavonden om, beslist om een sterrenkijker op te stellen en waar te nemen (zie elders in deze uitgave).

 

Nieuwjaarspeech door de voorzitter.

“Beste Noorderkroners,

Het jaar 2009 is weer bijna voorbij en dan is het weer tijd om nog eens terug te kijken naar het voorbije jaar. Het weer was niet altijd zoals we het graag zouden hebben. Er kunnen wel mooie avonden geweest zijn, om naar de sterren te kijken, maar dat is op voorhand moeilijk te bepalen.

De koepel van de sterrenwacht hebben we weer beter aan het draaien gekregen, zodat onze problemen hiermee waarschijnlijk opgelost zijn. Wat het andere materiaal betreft; we hebben zeer goede kijkers waarmee we voor onszelf en voor het publiek zeer mooie kijkavonden kunnen organiseren.

Jan en Lambert zijn naar de scholen geweest om lessen te geven over sterrenkunde en de jeugd had zeer veel belangstelling , met als gevolg dat ze ook een voormiddag, samen met de onderwijzers, op onze sterrenwacht geweest zijn. Dit initiatief is zeer aan te bevelen en moet zoveel als mogelijk herhaald worden. Zo komt onze vereniging in de belangstelling bij de kinderen, maar ook bij de ouders.

Ik hoop dat dit zo voort gezet kan worden, we zijn goed bezig om het jaar 2010, met vol vertrouwen, tegemoet te zien en ik wens u dan ook allen een gelukkig Nieuwjaar en veel voorspoed voor u en uw familie,

 Uw voorzitter, Lambert Breemans “

Kasverslag door de penningmeester

Aan de hand van een zeer duidelijke excelsheet bracht Jan Hermans het financiële aspect van 2009 onder de aandacht. Zoals we van een goede penningmeester kunnen en mogen  verwachten, duidelijk zichtbare inkomsten en uitgaven die als eindresultaat toonde dat de economische crisis totaal geen invloed heeft gehad op het afgelopen boekjaar. Jan sloot 2009 af met een positief saldo. Een welgemeend applaus voor de penningmeester. Hopelijk zet deze trend zich verder in de komende jaren. We weten (al sedert lange tijd) dat onze centen in goede handen zijn bij Jan!

Jaarverslag door de secretaris.

Net als vorige jaren werd het jaarverslag in de vorm van een powerpoint gebracht. Alle activiteiten die we het afgelopen jaar hebben georganiseerd werden middels woord en beeld even terug in herinnering gebracht. Een jaarverslag kent ups en downs, ook dit jaar.  Midzomer trof ons de harde tijding dat onze goede vriend en collega-amateur Piethein Maas overleden was….. een donderslag bij heldere hemel. We herinneren ons dat Piethein een joviale en spontane vriend was, die heel graag  zijn visie over het heelal deelde. We gaan die gesprekken en het gezelschap van Piethein blijven missen. 2009 bracht ons…….jawel…niet minder dan zes geslaagde kijkavonden en dat is een sensationele stijging vergeleken met vorig jaar!! (Je moet het maar kunnen uitleggen, hé?). We hopen deze stijging in 2010 te kunnen handhaven, zo niet  op te voeren. Het bestuur werkt aan hulpmiddeltjes om deze doelstelling te bereiken. De presentatie liet al uitschijnen: we staan niet stil en zullen er alles aan doen om het jullie in 2010, op gebied van amateursterrenkunde,  zo aangenaam mogelijk te maken.

De algemene kennisquiz.

Onder de bekende noemer “algemene kennisquiz” bracht Jan Hermans weer een, bij tijden, hilarische quiz, vol met instinkers. Aan de hand van 35 vragen die slechts zelden over sterrenkunde gingen (het was een algemene kennisquiz!) werden de grijze cellen van de aanwezigen danig op de proef gesteld. En……je steekt er wat van op! Degene die het niet wisten (en dat waren er veel!!!); een haas gaat sneller en berg op dan af. Het schijnt dat een haas zich de poten breekt als “ie” bergaf moet gaan, hij struikelt over zijn eigen poten. Je moet het maar weten! Een andere vraag was bijvoorbeeld: “Hoe schrijf je 2947 in Romeinse notatie?”, begin er maar aan! Heel hilarisch werd het toen Jan een reeks multiple choise vragen op de aanwezigen los liet. Ik ga er niet over uitweiden, maar het had met bruine beren te maken (en nog andere zaken….). Onze quizleider prikkelde onze motivatie om te winnen door een mooi prijzenpakket samen te stellen. Wie waren de winnaars? Eigenlijk allemaal……we hebben ons geamuseerd, we hebben allemaal weer iets geleerd en we hebben onze Jan nogmaals voorzien van een daverend applaus. Voor degene die een gooi naar de eerste plaats willen doen, volgend jaar…..dank zij de samenstelling van de vragen weten we nu helemaal niet meer welk soort instinkers Jan zal bedenken in december 2010. We blijven ons bijscholen (’t zal nodig zijn!!).

Van slak tot lichtsnelheid

De presentatie “Van slak tot lichtsnelheid” is een ludiek poging om snelheid te visualiseren. Lambert had aan de hand van een beeldverhaal een rode draad uitgezet: van traag (tergend traag) in trappen naar de lichtsnelheid. De trap van versnelling werd gevisualiseerd door “aardse” dingen. Onder de noemer “traag” begon het verhaal met de groeisnelheid van korstmos, schimmeldraden en een beetje sneller: bamboe. Van de slak (jaja…daar is ie!) naar de schildpad, de wandelaar, de fietser. Van de brommer naar de oldtimer, om uit te komen bij de bolides. Van powerboten en de Trust naar de Zero-G, straaljagers, Nasa x43a……. Je merkt het…we hebben de snelheid, stapsgewijs en met diverse hulpmiddelen, van stilstaand opgevoerd tot 7700 km per uur om dan de aarde te verlaten met behulp van de Saturnus V raket. Met de laatstgenoemde zitten we met een snelheid van 11.2 km/s, nodig om de aardse aantrekkingskracht te kunnen overwinnen. Terwijl we met een behoorlijke snelheid door de ruimte suizen nemen we de tijd om het één en ander te bekijken en te bespreken. Doel van dit alles is ervaren dat we met enkel te  “kijken” reizen in de tijd tegen lichtsnelheid. Dat “kijken” niet zo evident is hebben we ook even snel bewezen. De processen die schuil gaan achter het kijken kwamen (ook al eerder dit jaar, dank zij Jan Hermans)  aan bod, maar ook een waarschuwing dat wat je denkt te zien niet altijd dat is wat je ziet. I
edereen kent wel de optische illusies. We hebben er enkele de zaal in gestuurd en aangetoond dat kijken eigenlijk het werk van de hersenen is en dat het geleerd moet worden.

 Bottomline van het hele verhaal was dat je weinig moeite moet doen om aan lichtsnelheid te “reizen”.   Snelheid en kijken (weten wat je ziet), de twee sleutelwoorden van deze presentatie hebben ons van de vaste grond onder onze voeten tot in de diepe ruimte gebracht en even snel weer terug. Er was de kritische observatie dat we bij het terugkomen op aarde heel wat snelheid moesten inleveren. De gedachte bij deze waarneming werd aangetoond door het feit dat we steeds gereisd hebben aan lichtsnelheid en dat we , terug op aarde, geconfronteerd worden met een onneembare barrière;  de aardse atmosfeer. Door dit fenomeen worden we zodanig afgeremd dat er van ongehinderde lichtpassage geen sproke meer is. Je merkt het; we hebben echt gedacht in termen van licht, snelheid en beweging! Een leuke ervaring.

 De schoonheid van Wiskunde en IJsberen

Als extraatje presenteerde Jan enkele leuke wiskundige animaties. We keken met stijgende verbazing naar wiskundige pareltjes, op het grappige af en verwonderde ons over de voorspelbaarheid van de uitkomsten. Over reeksen gesproken!

 

Een ander verbazingwekkend gebeuren was een fotosessie met een ijsbeer, een heuse  Ursus maritimus (voorheen: Thalarctos maritimus) van een kleine 300 tot 600 kg zwaar, die een Huskie knuffelt. De ijsbeer bezocht veertien dagen na elkaar de Huskie die zich dat alles liet welgevallen. Over een bloeddorstig roofdier gesproken!! Een ander beeld was een schitterende opname van een ijsberg, boven water en tegelijkertijd onder water. Een klein discussiepunt bij een foto van zon en maan, genomen op de Noordpool. Een gigantisch grote maan, net boven een veel kleinere zon. We stelden ons de vraag of dit wel mogelijk is? Jan zal deze foto nader onderzoeken en te zijner tijd terugkoppeling geven. Leuke intermezzo’s!!

 De terugkoppeling van de betreffende foto is intussen ook al gebeurd: als je én de zon én de maan samen in één enkel beeld brengt en je gebruikt een telelens die de maan uitvergroot, dan heb je zo ‘ een “onmogelijk” beeld van een reusachtige maan en een piepkleine zon. Kwestie van de juiste verhoudingen in een juiste context zien!  Dank u, Jan, voor het onderzoek!

Vers van de pers:

Planetenjager ontdekt 32 exoplaneten. : AMSTERDAM –  Met een speciaal instrument op de 3,6 meter telescoop in Chili zijn 32 nieuwe exoplaneten ontdekt. Een exoplaneet is een planeet buiten ons zonnestelsel die om een andere dan onze zon draait. Met de ontdekking van 32 nieuwe aardse hemellichamen is het aantal bekende exoplaneten in een klap toegenomen met 30 procent.

Dat heeft de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) maandag bekendgemaakt naar aanleiding van een internationale conferentie over exoplaneten in de Portugese stad Porto. De 32 planeten buiten ons zonnestelsel zijn ontdekt met de HARPS, een uiterst nauwkeurig instrument dat in de wetenschappelijke wereld bekendstaat als de belangrijkste exoplanetenjager van onze aarde. HARPS (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher) heeft de afgelopen vijf jaar meer dan 75 van de in totaal vierhonderd nu bekende exoplaneten gespot. De planetenjager maakt deel uit van de 3,6 meter telescoop op La Silla in Chili van de ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. HARPS is een extreem precieze spectrograaf (optisch instrument om licht te meten). Het is in staat om de schommelingen van sterren te meten door kleine veranderingen – van slechts 3,5 kilometer per uur – te detecteren in de snelheid waarmee sterren door het heelal bewegen, de zogeheten radiale snelheid. Exoplaneten kunnen door hun zwaartekracht schommelingen van sterren veroorzaken. Vijf jaar lang gedurende honderd nachten per jaar speurde HARPS het universum af met soms spectaculaire ontdekkingen, zoals de Gliese 581d, de eerste superaarde in de leefbare zone van een ster. De recente ontdekkingen betreffen zogenoemde superaardes (gemiddeld vijf keer zo groot als onze planeet) en reuzenplaneten (supergrote gasbollen zoals Jupiter). De wetenschappers van ESO gaan ervan uit dat ongeveer 40 procent van zonachtige sterren een of meer exoplaneten in hun buurt hebben. Bron: De Telegraaf. Onder de aandacht gebracht door Job Beeren.

Wetenwaardigheid:

Zoals je al kon lezen in de rubriek “Administrativa” kregen we van Noorderkroonlid Milou Vanbaelen (Hamont) een melding binnen van een Geminidenwaarneming. Milou zag een heel heldere meteoor op 3 december. Geminiden kan je herkennen aan het feit dat ze schijnbaar vanuit een punt net boven het sterrenbeeld de Tweelingen komen, dat ze geel gekleurd en helder zijn, maar vooral omdat ze traag overkomen. Vergeleken bij de supersnelle Perseiden zijn dit echte “dieselkes”. Je hebt ruim de tijd om ze te volgen, terwijl ze al dan niet hun nalichtend spoor over de hemelbol trekken. 

 

Een andere feit is dat deze zwerm een lange en gestage opbouw kent. Het maximum was voorzien voor de nacht van 13/14 december, maar je kon al dagen op voorhand genieten van dit hemels vuurwerk. Echt top was het natuurlijk als je zo dicht mogelijk tegen het maximum ging kijken. Tegen de ochtend van 14 december had je tot 60 meteoren per uur kunnen zien. Dat is er ééntje per minuut!! We vermelden ook nog even dat bij de Geminiden geen komeet aan de basis ligt, maar wel de planetoïde 3200 Phaethon. Deze laatstgenoemde is nog steeds een discussiepunt: ” is 3200 Phaethon een planetoïde of een gedoofde komeet?”.

Een meteoor – ook wel vallende ster genoemd – heeft niets met echte sterren van doen. Het gaat om een stofdeeltje of stukje gruis uit de ruimte dat de dampkring van de aarde binnenkomt. Het botst met hoge snelheid tegen moleculen in de lucht die daardoor even oplichten. Zo zien we een lichtflits(-je) aan de hemel.        LBe

Oproep aan de leden.

Lidgeld 2010.

Een nieuw werkjaar, tijd om weer de gevraagde contributie te voldoen. We hebben, ondanks het feit dat allerlei instanties knokken tegen de crisis, de prijs van 15 euro per lid kunnen handhaven. Wat is de tegenprestatie? Wel, we bieden we u weer een gans jaar onze inzet aan, ons gekoppeld intellect, onze vriendschap, het gebruik van ons instrumentarium, 12 maandblaadjes, korting tijdens onze jaarlijkse uitstap in het voorjaar….Met andere woorden; een kleine bijdrage voor de werking van onze vereniging voor een heel scala van voordelen, waarvan je zelf bepaald hoeveel het je opbrengt!!  En……wie wil steunen hoeft zich niet in te houden. We vragen een bescheiden lidgeld, maar laten iedereen vrij om ook een donatie te doen, wat zeer op prijs gesteld zal worden.  Bij voorbaat dank!!

Kijkavond SMS-service.

Om de kijkavonden iets minder  in het water te doen vallen gaat het bestuur enkele initiatieven in het leven roepen. Wat gaan we proberen op te bouwen? In eerste instantie blijven we maandelijkse kijkavonden programmeren en publiceren. Daar veranderd niets aan. Bijkomend (en dat is dan weer een extra service voor hetzelfde geld!!) is dat we gaan proberen een SMS-netwerk op te zetten.

Wat is de bedoeling van dit alles? We gaan uit van deze situatie: we hebben een kijkavond die wegens slecht weer niet door gaat (of wel, maakt niet uit). Enkele dagen later is het wel helder en iemand van de deelnemers in het netwerk besluit te gaan waarnemen. Wat doet hij dan? Hij is in het bezit van de GSM-nummers van de anderen die deel uit maken van het netwerk en stuurt hen een SMS met de melding “kijkavond
op volgende locatie……..).

 De andere leden van het netwerk die tijd en goesting hebben weten dan waar het te doen is en kunnen deelnemen aan het initiatief. Uiteraard zou het ook leuk zijn om nadien een kort verslagje aan de secretaris te bezorgen. Om dit functioneerbaar te maken zoeken we dus mensen die deel willen nemen aan dit gebeuren en die bereidt zijn hun GSM-nummer te delen met de andere deelnemers. Zij die interesse hebben, laten maar iets weten aan het secretariaat.

 Website en maandblaadje.

Net als vorig jaar doen we weer een oproep naar actieve inbreng van de leden. Niet enkel door hun aanwezigheid tijdens de bijeenkomsten en kijkavonden, maar ook actief bezig te zijn met de inhoud van het maandblaadje en de website. Heb je iets interessants gelezen of ben je iets te weten gekomen, waarvan je denkt “dat is iets voor onze leden…”, dan kan je dit delen door een kort verslagje in je eigen woorden toe te zenden naar het secretariaat. Om alles een beetje verwerkbaar te maken vragen we om alles digitaal te verzenden. Het heeft weinig of geen zin om een gans artikel over te moeten typen. Stuur je bericht naar het gekende e-mailadres: lambert.belien@hotmail.com of gebruik de mailknop van onze website. Onze secretaris zal in de mate van het mogelijke rekening houden met de publicatie van de berichten (website is ongelimiteerd, alles kan er op. Het blaadje, daarentegen,  heeft een eindige capaciteit. Als er ruimte over is worden de artikels opgenomen. Bedoeling van alle bovenstaande initiatieven is jullie actief te betrekken in de opbouw van een interactieve vereniging. Door jullie inbreng hopen we een nog grotere diversiteit te bekomen. Iedereen binnen onze vereniging kan daar de vruchten van plukken!!

 

Wintertijd……..de tijd van lange en donkere nachten. Een uitgelezen kans om eens wat extra foto’s te maken. Profiteren van donkere hemels en  weinig strooilicht. Waar nog op wachten?

Hieronder enkele sfeerbeelden die je al gauw kan maken als je een beetje inventief bent met je gemaakte opmaken. Probeer eens om foto’s te combineren. Wat willen we hiermee zeggen? Wel, in het kort gezegd, wees eens creatief met je composities, en als je nog niet tevreden bent……ga eens combineren. Hieronder enkele voorbeelden.

Succes!!!!